معضل کمبود پمپ بنزین در تهران

یادداشتی است که در روزنامه‌ی اعتماد ملی مورخ ۳۰ تیرماه ۱۳۸۷ به چاپ رسیده است و  به دنبال دلایل کمبود تعداد جایگاه‌های پمپ بنزین در شهر تهران می‌گردد.

1- به یاد دارم چند سال پیش بود كه اهالی منطقه شهران و شهرزیبا پیگیر وصل گاز شهری بودند و مكررا” با رادیو تماس گرفته و خواهان بهره مندی از گاز طبیعی می شدند . بالاخره یكی از مسئولین شركت گاز را پیدا كردند و ترتیب یك مصاحبه رادیویی داده شد و مسئول محترم اظهار داشت كه در آن منطه، مشكل فشار گاز وجود دارد و باید ایستگاههای فشار شكن نصب شود و در ادامه فرمودند كه با شهرداری تهران مذاكره شده كه قطعه زمینی از شهرداری در اختیار قرار گیرد ( و این بدان معناست که زمین را رایگان می خواستند ) تا فشارشكن ها را كارسازی كنند. ظاهرا مشکل حل شد و مردم آن منطقه هم از گاز شهری برخوردار شدند و حتما شهرداری هم قطعه زمینی را به آنها واگذار کرده است.

2- به دنبال آمار تعداد اتومبیل های در حال تردد در سطح شهر تهران می گشتم كه آمارهای به شدت متناقضی را پیدا كردم. دقت كنید :

الف ) در سال 1384 مدیر عامل محترم شركت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیك اظهار داشته اند كه در سال 1405 تعداد سواری های تهران به حدود 5 میلیون می رسد كه معادل 26/3 برابر سال 84 است . بنابراین از نظر ایشان در سال 1384 تعداد 5/1 میلیون دستگاه سواری در تهران وجود دارد .

ب ) در همان سال مدیر عامل شركت كنترل كیفیت هوای شهرداری تهران ، تعداد خودروها را 2 میلیون دستگاه اعلام كرده است .

ج) در همان سال 1384 ، مدیر عامل مركز معاینه فنی خودرو ، تعداد فوق را 5/2 میلیون دستگاه دانسته است .

د) یك مقام شهرداری تهران ، این رقم را در آخر اسفند سال 1385 ، تعداد 5/2 میلیون دستگاه فرض كرده اند .

هـ) مدیر عامل ستاد مركزی معاینه فنی خودروهای تهران ، از رقم احتمالا” بین 2 تا3   میلیون برای سال 85 صحبت کرده اند. .

و) مجری طرح جامع كاهش آلودگی هوای تهران در همان آخر سال 85، تعداد خودروها را 3 میلیون دستگاه برآورد نموده است.

ز) سردار رویانیان رقم فوق را برای سال 1386 تعداد 3 میلیون دستگاه دانسته اند .

ح) سایت  BBCدر اوایل سال 86 این تعداد را 5/3 میلیون دستگاه محاسبه كرده است .

ط) معاون فنی شركت مطالعات جامع ترافیك تهران هم این رقم را 2/2 میلیون در اوایل سال 87 اعلام كرده اند .

ی) روزنامه ای در اردیبهشت 87، این تعداد را 2/2 میلیون (براساس آمارهای اعلام شده )   می داند.

ملاحظه می شود كه حتی تعداد دقیق خودروها در تهران هنوز بر هیچ كس معلوم نیست و یا حداقل اینكه هر نهادی برای خود به طور تفارقی محاسباتی داشته است .

3- روند از رده خارج شدن خودروهای فرسوده در تهران ، بسیار كند است و ارقام برنامه ریزی شده هم تفاوت زیادی با ارقام محقق شده دارند .

4- در مورد برنامه های تولید خودروسازان داخلی هم بنا به بند 2 بالا ، نمی توان اطلاعات دقیقی حاصل كرد كه ذكر آن نیز خارج از حوصله این مقاله است . اما بنا به برخی ارقام ، بیش از 40 درصد خودروهای تولیدی كشور ، در تهران شماره می شوند و برخی هم می گویند روزی حدود 1500 خودرو در تهران شماره گذاری می شود . حال اگر فرض كنیم كه در سال 1386 تعداد 900 هزار خودرو تولید شده (مشمول خودروهای وارداتی و … ) و رقم 3 میلیون خودروی در حال تردد تهران را هم رقم درستی فرض كنیم . آنگاه با یك محاسبه می توان به جدول ذیل رسید . توضیح اینكه ارقام مندرج در این جدول ، الزاما” صحیح و واقعی نبوده و بلكه ماحصل نزدیكترین برآورد به ارقام حقیقی است . با این فرض كه به طور متوسط سالانه 300 هزار خودرو به ناوگان خودروهای تهران اضافه می شوند. …….

– به یاد دارم چند سال پیش بود كه اهالی منطقه شهران و شهرزیبا پیگیر وصل گاز شهری بودند و مكررا” با رادیو تماس گرفته و خواهان بهره مندی از گاز طبیعی می شدند . بالاخره یكی از مسئولین شركت گاز را پیدا كردند و ترتیب یك مصاحبه رادیویی داده شد و مسئول محترم اظهار داشت كه در آن منطه، مشكل فشار گاز وجود دارد و باید ایستگاههای فشار شكن نصب شود و در ادامه فرمودند كه با شهرداری تهران مذاكره شده كه قطعه زمینی از شهرداری در اختیار قرار گیرد ( و این بدان معناست که زمین را رایگان می خواستند ) تا فشارشكن ها را كارسازی كنند. ظاهرا مشکل حل شد و مردم آن منطقه هم از گاز شهری برخوردار شدند و حتما شهرداری هم قطعه زمینی را به آنها واگذار کرده است.

2- به دنبال آمار تعداد اتومبیل های در حال تردد در سطح شهر تهران می گشتم كه آمارهای به شدت متناقضی را پیدا كردم. دقت كنید :

الف ) در سال 1384 مدیر عامل محترم شركت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیك اظهار داشته اند كه در سال 1405 تعداد سواری های تهران به حدود 5 میلیون می رسد كه معادل 26/3 برابر سال 84 است . بنابراین از نظر ایشان در سال 1384 تعداد 5/1 میلیون دستگاه سواری در تهران وجود دارد .

ب ) در همان سال مدیر عامل شركت كنترل كیفیت هوای شهرداری تهران ، تعداد خودروها را 2 میلیون دستگاه اعلام كرده است .

ج) در همان سال 1384 ، مدیر عامل مركز معاینه فنی خودرو ، تعداد فوق را 5/2 میلیون دستگاه دانسته است .

د) یك مقام شهرداری تهران ، این رقم را در آخر اسفند سال 1385 ، تعداد 5/2 میلیون دستگاه فرض كرده اند .

هـ) مدیر عامل ستاد مركزی معاینه فنی خودروهای تهران ، از رقم احتمالا” بین 2 تا3   میلیون برای سال 85 صحبت کرده اند. .

و) مجری طرح جامع كاهش آلودگی هوای تهران در همان آخر سال 85، تعداد خودروها را 3 میلیون دستگاه برآورد نموده است.

ز) سردار رویانیان رقم فوق را برای سال 1386 تعداد 3 میلیون دستگاه دانسته اند .

ح) سایت  BBCدر اوایل سال 86 این تعداد را 5/3 میلیون دستگاه محاسبه كرده است .

ط) معاون فنی شركت مطالعات جامع ترافیك تهران هم این رقم را 2/2 میلیون در اوایل سال 87 اعلام كرده اند .

ی) روزنامه ای در اردیبهشت 87، این تعداد را 2/2 میلیون (براساس آمارهای اعلام شده )   می داند.

ملاحظه می شود كه حتی تعداد دقیق خودروها در تهران هنوز بر هیچ كس معلوم نیست و یا حداقل اینكه هر نهادی برای خود به طور تفارقی محاسباتی داشته است .

3- روند از رده خارج شدن خودروهای فرسوده در تهران ، بسیار كند است و ارقام برنامه ریزی شده هم تفاوت زیادی با ارقام محقق شده دارند .

4- در مورد برنامه های تولید خودروسازان داخلی هم بنا به بند 2 بالا ، نمی توان اطلاعات دقیقی حاصل كرد كه ذكر آن نیز خارج از حوصله این مقاله است . اما بنا به برخی ارقام ، بیش از 40 درصد خودروهای تولیدی كشور ، در تهران شماره می شوند و برخی هم می گویند روزی حدود 1500 خودرو در تهران شماره گذاری می شود . حال اگر فرض كنیم كه در سال 1386 تعداد 900 هزار خودرو تولید شده (مشمول خودروهای وارداتی و … ) و رقم 3 میلیون خودروی در حال تردد تهران را هم رقم درستی فرض كنیم . آنگاه با یك محاسبه می توان به جدول ذیل رسید . توضیح اینكه ارقام مندرج در این جدول ، الزاما” صحیح و واقعی نبوده و بلكه ماحصل نزدیكترین برآورد به ارقام حقیقی است . با این فرض كه به طور متوسط سالانه 300 هزار خودرو به ناوگان خودروهای تهران اضافه می شوند.

جدول یك

كه این ارقام خوشبینانه هم به نظر می رسند ولی در حال تاثیری در نتایج حاصله ما ندارند .

5- اگر نگاهی به جدول جایگاههای تحت پوشش در نواحی داخلی تهران بیندازیم (یعنی حومه و شهرهای اطراف تهران مثل ورامین و رباط كریم و شهریار و فیروزكوه و دماوند و … را در نظر نگیریم ) آنگاه می توان به جدول ذیل رسید .

یعنی در عرض حدود پنج ساله گذشته در مركز پایتخت تنها حدود شاید بیش از 10 یا 12 جایگاه به مجموعه تعداد جایگاههای بنزین تهران اضافه شده است .

حال ارقام جدول یك و جدول 2 را در كنار هم مقایسه كنید . مثلا” در گذر از سال 1385 به 1386 ، در خوشبینانه ترین حالت حدود 116 جایگاه برای تعداد بیش از 7/2 میلیون خودرو داشته ایم و این بدان معناست كه هرجایگاه باید به 23300 خودرو سرویس بدهد.

6) فعالیتهای خدماتی در كنار فعالیتهای تولیدی ، یكی از اركان مهم ساختار اقتصادی هر جامعه است . سیستم اقتصاد شهری هم برای بقای خود ناگزیر از ارایه و مصرف خدمات است . با توجه به شرایط جاری و خصوصا” ابلاغیه اصل 44 ، كاملا” بدیهی است كه هیچ نهادی نمی تواند از دولت و شركت ملی پخش فرآورده های نفتی انتظار داشته باشد كه جایگاه پمپ بنزین بسازد و لذا این مهم باید توسط بخش خصوصی صورت گیرد. حال اگر فرض كنیم مثلا” 300 متر فضا برای احداث یك جایگاه لازم است آنگاه اگر بخش خصوصی تمایل به فعالیت جایگاهداری داشته باشد ، باید در اول كار حدود یك میلیارد تومان پول فقط برای زمین بپردازد . به غیر از آن باید هزینه هایی در راستای ایجاد فضای مناسب ، تاسیسات ، سیم كشی ها ، اطفای حریقها ، تلمبه ، دفتر و … هم متحمل شود كه من نمی دانم در حال حاضر چه مبلغی را بابت این ها متحمل خواهد شد .

با این اوصاف ، برای مشكل كمبود جایگاه پمپ بنزین در تهران ، چه كار باید كرد؟

از یك سو، برای هر 23000 خودرو ، فقط یك جایگاه داریم از دیگر سو ، مایل هستیم كه شهروندان تهرانی ، این همه وقت در صف جایگاهها نگذراندند.

از یك طرف شركت نفت نمی تواند براساس قوانین جاری اقدام به احداث پمپ بنزین كند .

از طرف دیگر از بخش خصوصی انتظار می رود كه با صرف سرمایه های میلیاردی ، به تنهایی وارد معركه ای شود كه نظارت های بخش دولتی به طور مستمر بر سایه اش سنگینی می كند .

از آن طرف شركت نفت هم به عنوان دولت اظهار می كند كه نمی تواند حمایت های سنگینی را از متقاضیان به عمل آورد .

باید اعتراف كرد كه در این مورد ، واقعا” حق به جانب بخش خصوصی است . با یك حساب ساده می توان چنین محاسبه كرد كه بخش خصوصی در صورت تملك یك قطعه زمین ، عملا” هیچ انگیزه ای برای احداث جایگاه نداشته و بلكه می تواند با ورود به سایر بخش های خدماتی سود مناسبی را تحصیل نماید .

بنابراین در یك كلام ، تنها چیزی كه این وسط باقی می ماند اینكه شهرداری تهران نقش و تكلیف خود را در این میان به طور شفاف و صریح ، ایفا و تبیین كند .

7) آنگونه كه اطلاع حاصل شده اكنون سالهاست ، مذاكرات و جلسات متعددی با حضور نمایندگان شركت پخش فرآورده های نفتی و شهرداری برگزار می شود كه البته در بادی امر ، نتایج محسوسی نداشته است . مسلم اینكه شركت  نفت این زمین ها را رایگان می خواهد (همانگونه كه آن مسئول محترم شركت گاز هم كه در اول همین مطلب ذكر كردیم ، زمین را با قیمت رایگاه مطالبه می كرد ) و دیگر اینكه شهرداری هم حاضر به واگذاری رایگان این زمین ها نخواهد بود . این در حالی است كه طبق اظهارات برخی منابع، شورای شهر در بهمن 1386 مصوبه ای داشته كه حداقل فضای لازم را برای اینگونه امور خدماتی نظیر پمپ بنزین را معادل یكهزار متر تعیین كرده است كه طی همان مصوبه باید فضای لازم برای انجام خدمات را از هزار كم كرده و مابقی را با نرخ 70 درصد برای فضای سبز و 20 درصد برای امور خدماتی مانند كارواش و تعویض روغن و 10 درصد تتمه هم بابت دفاتر رفاهی ( مانند بیمه و بانك و دكه و … ) تخصیص دهند . اگر چنین مصوبه ای واقعا” وجود داشته باشد (چرا كه شركت نفت هم از آن بی اطلاع است و یا اینكه شورای شهر هم با زیركی خاص خودشان ، قضیه را عمومی نكرده اند )آنگاه اوضاع خیلی پیچیده خواهد شد. هرچند آن سی درصدهای فضاهای تخصیصی همگی درآمد زا هستند ، ولی تصور كنید كه اگر شخص بخواهد یك باب پمپ بنزین به مجموعه اندك فعلی اضافه كند ، باید چندین میلیارد تومان را علی الحساب صرف فقط زمین پمپ بنزین كند. همچنین برخی شنیده ها حاكی از مصوبه ای در كمیسیون ماده پنج شهرداری است كه طی آن ، متراژ 800 متر را برای احداث پمپ بنزین لازم دانسته اند .

8- من نمی دانم كه استاندارد موجود برای نسبت تعداد خودرو به پمپ بنزین برای یك شهر چقدر است . اصلا” هم دانستن آن به كاری نمی آید. در شهری كه ساختارش استاندارد نیست ، مدیریت شهری اش استاندارد نیست ، جاده هایش استاندارد نیست ، اتوموبیلش استاندارد نیست ، مصرفش استاندارد نیست ، مكان یابی خدمات شهری اش استاندارد نیست و خلاصه خیلی چیزهای دیگرش هم استاندارد نیست ، پس چگونه انتظار داریم كه تعداد پمپ بنزین هایش استاندارد باشد؟.  شاید هم به خاطر همین باشد كه تا ابعاد قضیه ای به شكل حاد در نیاید ، هیچ كس خودش را برای چاره اندیشی آن، پیش قدم نمی كند . از این رو ، هرگونه مذاكرات بین شركت نفت و شهرداری تهران برای توافق بر روی تحویل زمین جهت احداث پمپ بنزین ، نوعا” به هیچ نتیجه ی راهگشایی نخواهد رسید ، همانگونه كه تاكنون هم نرسیده است .

9)ساده انگاری است كه اگر فرض كنیم بخش خصوصی با این قیمت های زمین در تهران ، تمایلی به احداث جایگاه داشته باشد .مسلما” افراد زیادی هستند كه حاضرند اگر قطعه زمینی در اختیار آنها قرار گیرد ، در احداث پمپ زمین سرمایه گذاری كنند زیرا این پمپ بنزین ها همیشه مشتری داشته و كساد بردار نیستند و درآمد كارمزد آنها هم دائمی است .(در این درآمد ، تابعی از میزان فروش جایگاه است و البته همیشه و هرساله رو به ازدیاد دارد) ولی به خاطر گرانی فوق العاده زمین ، عملا” هیچ كس توان و جسارت ورود به این عرصه را ندارد ، گونه آنكه كمك چندانی هم از طرف دولت در اختیار بخش خصوصی در این زمینه قرار نمی گیرد .

10- و بالاخره نتیجه این گفتگو این كه تعلل در فراهم آوردن و تسهیل شرایط ایجاد پمپ بنزین های جدید ، مسلما” گریبان شهرداری را خواهد گرفت .آلودگی هوا و اضطراب مردم و بدقوارگی و زشت منظری صف های طویل و معضلات ترافیكی و خیلی مصائب دیگر، همه و همه شهرداری تهران را درگیر این معضل می سازد و  به نظر من ، شهرداری تهران بیشترین تضرر را از این بابت خواهد داشت .

فلذا چه خوب بود كه اگر شهرداری تهران در یك اقدام سنجیده با هماهنگی وزارت نفت ، در وهله اول قطعه زمین هایی را صرفا” با كاربری پمپ بنزین در اختیار قرار می دارد . هرچند مشكل تعداد اندك پمپ بنزین ها ظاهرا” به شركت نفت مربوط می شود ، ولی با كمی دقت معلوم می شود كه اگر شرایط به سوی بحرانی شدن برود (یعنی چیزی مثل شرایط فعلی ) آنگاه بیشتر تقصیرات متوجه شهرداری خواهد بود.

امید كه این شرایط را تجربه نكنیم .  و درنهایت اینکه اگر شهرداری توانایی واگذاری زمین رایگان به شرکت گاز را دارد، چرا این توانایی را در تعامل با شرکت ملی پخش به نمایش نمی‌گذارد؟