شکل‌گیری اقتصاد «پساصنعتی» در ایران

یادداشت تامل‌انگیز دکتر فرشاد مومنی را در خصوص پیدایش اقتصاد مبتنی بر واسطه‌گرایی در سایت خبرآنلاین بخوانید یا در ادامه:

======================================

نتایج سرشماری نفوس و مسکن در سال 85 و ارزیابی‌های بعدی از ترکیب نیروی کار دربین بخش‌های مختلف اقتصادی کشور نشان از تغییرات قریب‌الوقوع ساختاری ایران از منظر توزیع شاغلان بالای 10 ساله و بیشتر بر حسب طبقه‌بندی نظام تولیدی سه بخشی اقتصاد ایران: یعنی کشاورزی، صنعت (شامل استخراج معدن، صنعت، آب،  برق، گاز و ساختمان) وخدمات به دست می‌دهد.

برمبنای ارقام مذکور مشاهده می‌شود که سهم اشتغال بخش کشاورزی از 29 درصد در سال   1365 به 22 درصد در سال 85 کاهش یافته است، اما در دوره‌ی مذکور سهم بخش صنعت فقط 1.2 درصد افزایش داشته و از حدود  25.3  درصد در سال   65  به  26.5 درصد در سال  85  رسیده  .

چنانچه سهم اشتغال فعالیت‌های نامشخص و اظهارنشده را به سهم اشتغال بخش خدمات اضافه کنیم مشاهده می ‌شود سهم اشتغال بخش خدمات از 46 درصد در سال  65  به  52  درصد در سال  85  افزایش پیدا کرده و به نظر می‌رسد این افزایش همچنان هم ادامه دارد.

ارقام مذکور هرچند تغییرات ساختاری قریب‌الوقوعی را نشان می‌دهد یک واقعیت دیگر را نیز در اقتصاد ایران آشکار می‌کند

به این صورت که بیش از 50 درصد از جمعیت شاغلین کشور؛ درگیر تولید کالاهای ملموس مانند تولید غذا، لباس، خانه اتومبیل و… نیستند.

در این مورد چنانچه تغییرات سهم اشتغال  را در این بخش ‌های سه‌گانه‌ی ایران ملاک تغییرات ساختاری قرار دهیم مشاهده می‌کنیم که اقتصاد ایران وارد فاز جدیدی شده که امروزه به «اقتصاد خدمت» معروف است.

قراین و شواهد موجود بیانگر این واقعیت است که با تعاریف ، مفاهیمو طبقه بندی های سنتی از نظام تولیدی حتی با نظریه های سنتی اقتصادی نمی توان نقش و اهمیت بخش خدمات را در شرایط امروز اقتصاد جهانی که «کوین کلی» آنرا «اقتصاد جدید» می آمد دارای دو ویژگی است:

اول آنکه معطوف به اشیاء و امور غیرملموسی چون ایده ها، اطلاعات، ارتباطات  است  و

دوم آنکه اجزاء آن به شدت با هم در ارتباط است.

در این ساختار مفاهیمی مانند تولید، کالا، انباشت ثروت و… دگرگون شده و نیاز به تعاریف وطبقه ‌ندی جدیدی است که تبین آنها در قالب رویکرد«پسا صنعتی شدن» ممکن می‌شود. سنجش  تعیین و شناسایی قلمرو فعالیت‌های بخش چهارم و سپس تحلیل ساختاری آن می تواند بعضی از مولفه‌های اقتصادی خدمات را در قالب رویکرد پسا صنعتی شدن تامین کند.

اما بررسی ساختارهای اقتصادی و نقش این بخش چهارم در اقتصاد ایران براساس ارزیابی‌های کارشناسی نشان می‌دهد بر خلاف کشورهایی مانند ژاپن و کره شمالی رویکردی مصرفی داشته و کمتر حتی نقش واسطه‌گری را ایفا می‌کند.

زنجیره‌ی تولید ناشی از مبادلات واسطه‌ای بخش چهارم اقتصاد ایران بسیار ضعیف است در حالی که زنجیره‌ی تولید ناشی از القای مصرف به خانوارهای بخش مذکور نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی قابل ملاحظه است و به عبارتی می‌توان گفت این بخش هرچند تاثیری بر ازدیاد ازرش‌افزوده‌ی واقعی نداشته است  ولیی ایجادکننده‌ی اشتهای مصرف بوده است.