آمارهای عجیب از زبان مقامات نفتی

بعضی از این مسئولین وزارت نفت آمارهایی می‌دهند که پای آدم به زمین می‌چسبد.

این یادداشت در مورد همین مسئله است که در روزنامه‌ی کارگزاران مورخ ششم مهرماه 1387 به چاپ رسید.

معاونت امور برنامه‌ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری در تشریح عملکرد وزارت نفت در سه سال اول برنامه چهارم توسعه گزارش داد: در این مدت در صنعت نفت و گاز کشور 46 میلیارد و 678 میلیون دلار سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. در این گزارش آمده است: مجموع سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در بخش نفت و گاز در سه سال اول برنامه توسعه در شرکت ملی نفت ایران در سال 84 از محل منابع داخلی 36 هزار و 693 میلیارد ریال و در سال 85،42 هزار و 932میلیارد ریال و در سال گذشته 73 هزار و 647 میلیارد ریال بوده است. به گزارش ایران پترو، در این شرکت همچنین از محل منابع خارجی در سال 84، سه میلیارد و 161 میلیون دلار و در سال 85، دو میلیارد و 748 میلیون دلار و در سال 86، یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. مجموع سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی از محل منابع داخلی و خارجی در سال 84، 4 هزار و 375 میلیارد ریال و در سال 85، 18هزار و 700 میلیارد ریال و در سال 86، 14 هزار و 362 میلیارد ریال گزارش شده است. بر اساس این گزارش در سال 84 در شرکت ملی گاز ایران از محل منابع داخلی 21هزار و 294 میلیارد ریال و در سال 85، 29 هزار میلیارد ریال و در سال 86، یک هزار و 450 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. همچنین در شرکت ملی گاز سرمایه‌گذاری صورت گرفته از محل منابع خارجی در سال 84، یک میلیارد دلار، و در سال 85، یک میلیارد و 529 میلیون دلار و در سال 86، 2 میلیارد و 300 میلیون دلار گزارش شده است. همچنین سرمایه‌گذاری صورت گرفته در شرکت ملی صنایع پتروشیمی از محل منابع داخلی در سال 84، 8 هزار و 743 میلیارد ریال و در سال 85، 15هزار و 852 میلیارد ریال و در سال 86، 9 هزار و 314 میلیارد ریال انجام شده است. در این شرکت همچنین از محل منابع خارجی در سال 84، یک میلیارد و 327 میلیون دلار و در سال 85، 811 میلیون دلار و در سال 86، 991 میلیون دلار سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. مجموع سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در صنعت نفت در سال 84، 13 میلیارد و 307 میلیون دلار و در سال 85، 16 میلیارد و 996 میلیون دلار و در سال 86، 16 میلیارد و 374 میلیون دلار گزارش شده است که بر این اساس کل سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در سه سال اول برنامه چهارم توسعه به 46 میلیارد و 678 میلیون دلار می‌رسد. با این اوصاف اگر این آمار را درست فرض كنیم، آنگاه طی سال‌های 1384 تا 1386 (یعنی سال‌های 2005 تا 2007) مجموعا برای سه شركت ملی نفت و ملی گاز و ملی پتروشیمی مجموعا بالغ بر حدود 15میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی صورت گرفته است. اما رقم مربوط به سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی طبق گزارش آنكتاد در جدول شمار ه یک آمده است.

از سویی دیگر، گزارش مشابهی از صندوق بین‌المللی پول در این خصوص وجود دارد.(جدول شماره 2) این ارقام اساسا ناظر بر كل سرمایه‌گذاری‌های انجام گرفته در تمامی بخش‌های اقتصاد كشور است.

( ارقام به ملیون دلار )

در حالی كه ملاحظه می‌شود آمار معاون محترم امور نظارت بر منابع هیدروكربنی وزارت نفت، به تنهایی چندین برابر آمار مراجع بین‌المللی است، حال باید این سوال را پرسید كه ارقام مورد اشاره ایشان بر چه پایه‌ای تنظیم شده است؟
اساسا هر چه منابع مالی اجرای پروژه‌های …..

بعضی از این مسئولین وزارت نفت آمارهایی می‌دهند که پای آدم به زمین می‌چسبد.

این یادداشت در مورد همین مسئله است که در روزنامه‌ی کارگزاران مورخ ششم مهرماه 1387 به چاپ رسید.

معاونت امور برنامه‌ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری در تشریح عملکرد وزارت نفت در سه سال اول برنامه چهارم توسعه گزارش داد: در این مدت در صنعت نفت و گاز کشور 46 میلیارد و 678 میلیون دلار سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. در این گزارش آمده است: مجموع سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در بخش نفت و گاز در سه سال اول برنامه توسعه در شرکت ملی نفت ایران در سال 84 از محل منابع داخلی 36 هزار و 693 میلیارد ریال و در سال 85،42 هزار و 932میلیارد ریال و در سال گذشته 73 هزار و 647 میلیارد ریال بوده است. به گزارش ایران پترو، در این شرکت همچنین از محل منابع خارجی در سال 84، سه میلیارد و 161 میلیون دلار و در سال 85، دو میلیارد و 748 میلیون دلار و در سال 86، یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. مجموع سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی از محل منابع داخلی و خارجی در سال 84، 4 هزار و 375 میلیارد ریال و در سال 85، 18هزار و 700 میلیارد ریال و در سال 86، 14 هزار و 362 میلیارد ریال گزارش شده است. بر اساس این گزارش در سال 84 در شرکت ملی گاز ایران از محل منابع داخلی 21هزار و 294 میلیارد ریال و در سال 85، 29 هزار میلیارد ریال و در سال 86، یک هزار و 450 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. همچنین در شرکت ملی گاز سرمایه‌گذاری صورت گرفته از محل منابع خارجی در سال 84، یک میلیارد دلار، و در سال 85، یک میلیارد و 529 میلیون دلار و در سال 86، 2 میلیارد و 300 میلیون دلار گزارش شده است. همچنین سرمایه‌گذاری صورت گرفته در شرکت ملی صنایع پتروشیمی از محل منابع داخلی در سال 84، 8 هزار و 743 میلیارد ریال و در سال 85، 15هزار و 852 میلیارد ریال و در سال 86، 9 هزار و 314 میلیارد ریال انجام شده است. در این شرکت همچنین از محل منابع خارجی در سال 84، یک میلیارد و 327 میلیون دلار و در سال 85، 811 میلیون دلار و در سال 86، 991 میلیون دلار سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. مجموع سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در صنعت نفت در سال 84، 13 میلیارد و 307 میلیون دلار و در سال 85، 16 میلیارد و 996 میلیون دلار و در سال 86، 16 میلیارد و 374 میلیون دلار گزارش شده است که بر این اساس کل سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در سه سال اول برنامه چهارم توسعه به 46 میلیارد و 678 میلیون دلار می‌رسد. با این اوصاف اگر این آمار را درست فرض كنیم، آنگاه طی سال‌های 1384 تا 1386 (یعنی سال‌های 2005 تا 2007) مجموعا برای سه شركت ملی نفت و ملی گاز و ملی پتروشیمی مجموعا بالغ بر حدود 15میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی صورت گرفته است. اما رقم مربوط به سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی طبق گزارش آنكتاد در جدول شمار ه یک آمده است.

از سویی دیگر، گزارش مشابهی از صندوق بین‌المللی پول در این خصوص وجود دارد.(جدول شماره 2) این ارقام اساسا ناظر بر كل سرمایه‌گذاری‌های انجام گرفته در تمامی بخش‌های اقتصاد كشور است.

( ارقام به ملیون دلار )

در حالی كه ملاحظه می‌شود آمار معاون محترم امور نظارت بر منابع هیدروكربنی وزارت نفت، به تنهایی چندین برابر آمار مراجع بین‌المللی است، حال باید این سوال را پرسید كه ارقام مورد اشاره ایشان بر چه پایه‌ای تنظیم شده است؟
اساسا هر چه منابع مالی اجرای پروژه‌های صنعت نفت از بخش خارجی تامین شود، به نفع کشور است، زیرا از یک سو سبب تعامل جدید اقتصادی کشور با بازارهای مالی دنیا و از سوی دیگر زمینه ورود به بازارهای مالی دنیا فراهم می‌شود.
واقعیت این است که ابعاد ناکارآمدی جذب سرمایه‌گذاری خارجی، به طرز خزنده‌ای در حال فراگرفتن دامن صنعت نفت ایران است. اگر بیان وزیر محترم نفت مبنی بر نیاز 500 میلیارد دلاری کشور تا 15 سال آینده را به سرمایه‌گذاری بپذیریم، آنگاه وخامت امر به شکل ملموس‌تری نمایان خواهد شد. این در حالی است که یکی از منابع رسمی وزارت نفت، این حجم را میزان 35 میلیارد دلار تا 7 سال دیگر، برآورد کرده‌است که البته این رقم هم با ارقام دیگر کاملا متناقض بوده و معلوم نیست که باید کدامیک را پذیرفت؟!!!. اما رقم‌مندرج در سند آژانس انرژی به این نکته اشاره دارد که 26 کشور صنعتی دنیا در سال 2005 حدود 350 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نفتی به عمل آورده‌اند.
به هرحال اصل مطلب اینکه اقبال کمپانی‌های خارجی به نفت ایران، به هیچ روی نمی‌تواند ناشی از نادیده‌گرفتن یا فرار از تحریم‌های اعمال شده بر ضد ایران باشد، بلکه عمدتا به خاطر سود‌ کلانی است که از این بابت عاید آنها می‌شود.
به نظر می‌رسد طرح آمار و ارقام عجیب و غریب در مورد میزان سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران، به نوعی با هدف به‌حاشیه بردن همین قضیه اصلی بر سر زبا‌ن‌ها انداخته شده است. ذکر این نکته لازم است که عمده سود کمپانی‌های نفتی، از محل فعالیت‌های بالادستی نفت به دست می‌آید. آمارها حاکی از این است که سود آنها، به خاطر بالا بودن قیمت نفت به رشد سنگینی رسیده است.
در سال میلادی قبل، مثلا شرکت شل در هر روز حدود 36 میلیون پوند سود حاصل کرده‌است، چراکه یکی از اصلی‌ترین دلایل کسب این سود، همانا افزایش قیمت نفت معرفی شده است. در توجیه این مدعا همین بس که سود شرکت فوق به خاطر فعالیت‌های بالادستی نفت، از رشد بالایی برخوردار بوده است.
سود این کمپانی بابت عملیات اکتشاف و تولید (یعنی بخش بالادستی) برای سال گذشته، حدود 32 درصد به نسبت سال قبل از آن رشد کرده است. سایر کمپانی‌های معظم نفتی هم مشابه همین روند تحصیل سود را تجربه کرده‌اند. از سوی دیگر همه حوزه‌ها و چاه‌های نفتی جهان، به‌طور سالانه از یك كاهش مستمر در توان تولید خود رنج می‌برند، خصوصا آنكه از دوران اوج شكوفایی تولید (‌Peak) آن حوزه هم گذشته باشد. در حداقل 20 ساله اخیر، به‌غیر از موارد معدود، هیچ حوزه بزرگ یا خیلی بزرگ و مهمی در كشور به مرحله تولید بالقوه نرسیده است. قبل از انقلاب، میزان تولید كشور، حدود شش‌میلیون بشكه در روز بود. درآن مقطع شاهد بودیم كه با وقوع انقلاب اسلامی، به یك‌باره كاهش شدیدی در تولید كشور پدید آمد كه با توجه به حجم نه‌چندان بالای بازار جهانی در آن‌زمان، ناگهان قیمت‌ها به رشد چشمگیری رسید كه از این پدیده تحت‌عنوان شوك دوم نفتی یاد می‌شود. اما امروزه پس از 28 سال، عموما حجم صادرات كشور به مرز نصف رسیده است و از سوی دیگر، حجم بازار هم شدیدا افزایش یافته است. گفته می‌شود كه سالانه بیش از 8/1 میلیون بشكه از توان تولید نفت در جهان، فقط بابت همین نزول ‌(Decline)‌ عمومی در توان حوزه‌ها و چاه‌های نفتی از دست می‌رود. طبق برخی محاسبات، سهم ایران از این میزان، رقمی بیش از 150هزار بشكه در روز است و در یك كلام اینكه سالانه به‌طور طبیعی، حجمی از تولید كشور به ‌این خاطر از دست می‌رود.
همچنین در شرایطی كه كشورهای نفتی دنیا به‌واسطه پیشرفت‌های حاصل‌آمده در حوزه فناوری و همچنین دستیابی به منابع مالی فراوان، كرارا در حال توسعه كمی و كیفی خود هستند، متاسفانه در ایران، هنوز هم در مواردی چون به‌كارگیری اشكال گوناگون قراردادهای نفتی و رعایت الزامات مربوطه، یك اجماع كلی و جامع وجود ندارد. عده‌ای طرفدار یك شكل از قرادادهای نفتی هستند و عده‌ای دیگر، شیوه‌های دیگری را می‌پسندند. جالب آنكه حتی در درون بدنه كارشناسان مستقل یا وابسته نفت هم شاهد بروز این اجماع‌نظر نیستیم. در گذشته، برخی لایه‌های حاكمیتی درون وزارت نفت، طرفدار سینه‌چاك شیوه بیع متقابل (بای‌بك) بودند و این شیوه را مطلوب‌ترین و بهینه‌ترین نوع قراردادهای نفتی تلقی می‌كردند؛ حال آنكه برخی تكنوكرات‌مآب‌ها، از روش‌های آلترناتیوی نظیر مشاركت در تولید، مشاركت در سود و… صحبت می‌كردند. آنچه مسلم است اینكه نمی‌توان یك شیوه را از كلیه مضار، بری دانست و آن‌را حایز همه مطلوبات تلقی‌كرد، ولی موضوع این‌ بود كه ناهمگونی در شیوه‌های به‌كارگیری قراردادهای نفتی، راسا عاملی برای عقب‌ماندگی تكنولوژیك كشور در حوزه صنعت نفت شد. نیاز به‌ذكر نیست كه در حوزه تامین مالی، بر پروژه‌های تحت این‌گونه قراردادها نیز اوضاع چندان بهتری حاكم نیست.
در یك كلام اینكه به نظر می‌رسد در مجموعه صنعت نفت در حال حاضر، هنوز هم تصویر دقیق و درستی در مورد میزان سرمایه‌گذاری‌های خارجی وجود ندارد؛ مگر اینكه به این فرض پناه ببریم كه این سرمایه‌گذاری‌ها از مجراهایی خارج از مجاری تعریف شده در سطح بین‌الملل واصل می‌گردد كه البته برای خود بحث مفصل‌‌تری را می‌طلبد. درمورد اینكه سالانه چه حجمی از سرمایه‌گذاری در سطح صنعت جهانی نفت، منتج به تولید و راهیابی نفت به بازار جهانی می‌شود، آمار و ارقام متفاوتی منتشر می‌شود كه در اینجا لزومی به ذكر این آمار احساس نمی‌شود. اما یك چیز مصداق عینی دارد و آن اینكه ظرفیت تولید جهانی، چاره‌ای جز افزایش همسنگ با تقاضای نفت ندارد.
هرچند شواهد موجود حكایت از آهسته‌تربودن نرخ رشد عرضه نسبت به تقاضا دارد، ولی به‌هر روی، این تولیدات به‌طور مستمر وارد بازار نفت شده و در راستای ارضای عطش سیری‌ناپذیر نفت به‌كار گرفته می‌شوند. امروزه سرمایه‌گذاری سنگینی كه در بخش نفت و گاز در اقصی‌نقاط جهان صورت‌پذیرفته، به‌بار نشسته و تولیدات بالنسبه موثری هم وارد بازار نفت شده است. كاملا مشخص است كه سهم ایران از این حجم فوق‌العاده سرمایه‌گذاری، بسیار اندك بوده است، به‌گونه‌ای كه طبق نظرات برخی كارشناسان، این حجم اندك تكافوی ثابت نگه‌داشتن تولید نفت را نخواهد داشت، چه برسد به آنكه به افزایش تولید نفت كشور منجر شود. بنابراین افزایش محتوم در عرضه نفت به بازارهای جهانی را باید در جایی به‌جز ایران سراغ ‌گرفت.