آیا کتاب، یک کالای گران‌قیمت است؟

یادداشت من در شماره‌ی دیروز روزنامه‌ی فرهیختگان به طرح این پرسش و ارائه‌ی پاسخی به آن می‌پردازد.

بررسی با توجه به آخرین داده‌های اقتصادی بانک مرکزی صورت گرفته است.

یادداشت را از این‌جا هم می‌توان دید.

=================

این روزها برخی خبرگزاری‌ها با نگاهی به استقبال مخاطبان از کتاب‌های منتشره در این چند‌ماهه‌ی اخیر،  رونق مؤسسات انتشاری را به فال نیک گرفته‌اند.

البته که این واقعه را باید یک رخداد خجسته و مایه‌ی شادمانی دانست.

اما در تعدادی از این گزارش‌ها، اشاراتی هم به قیمت‌های کتاب‌ها وجود دارد و خصوصاً این‌که گفته شده که کتاب‌ها با قیمت‌های «گران» عرضه می‌شوند.

اما آیا واقعاً کتاب، یک کالای گران‌قیمت است؟

در ابتدا به‌نظر می‌رسد که قشر کتاب‌خوان و دوستداران کتاب، به‌ندرت اظهارنظری در این باب می‌کنند. نگاهی به مصاحبه‌های بیهوده و  و استدلال‌های مجعول در رسانه‌ی ملی بیندازیم.

بحث من اصلاً به کم‌کاری و یا سوءمدیریت بخش فرهنگی جامعه و متولیان کلان این حوزه ربطی ندارد؛ بلکه این یادداشت بیشتر معطوف به بخش عمومی و مخاطبان حوزه‌ی کتاب (عمدتاً مخاطبان عام) است.

نمی‌خواهم وارد بحث مکرر نرخ پایین کتاب‌خوانی در کشور بشوم. به آمار و ارقام متناقض هم کاری ندارم.

نکته ی مورد نظر من، همانا ذهنیت مخاطبین «کتاب» در جامعه است.

سؤال اساسی این است که آیا واقعاً کتاب، یک کالای «گران» است؟

ساده‌ترین راه برای پاسخ به این سؤال، توسل به لولوی «تورم» است که این روزها همه‌ی مردم حتی بخت و اقبال نکبتی‌شان را هم منتسب به همین تورم می‌دانند و لعن و نفرین‌اش می‌کنند!

اما آیا از منظر علمی می‌توان اظهار داشت که کتاب، در زمره‌ی محصولات «گران‌قیمت» قرار دارد؟

در این رابطه باید نگاهی به شاخص‌های اقتصادی بیندازیم

بانک مرکزی در مقاطع مختلف، یک‌سری آمارها را به صورت دوره‌ای محاسبه و اعلام می‌کند. یکی از این آمارها  با عنوان کلی «نماگرهای اقتصادی» شناخته می‌شود که به صورت فصلی هم منتشر می‌شود. در ذیل این نماگر، به قسمت «شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی»  می‌رویم تا ببینیم آمارهای اقتصادی چه حرفی دارند.

قبل از آن باید به شیوه‌ی محاسباتی بانک مرکزی هم اشاره کنیم. این بانک، سبدی از کالاها را در هر قسمت تعریف کرده و به صورت دوره‌ای تغییرات قیمت آن‌ها را ثبت کرده و سپس بر اساس وزن هرکدام، شاخص را تعریف و محاسبه می‌کند.

آخرین آمار منتشره مربوط به فروردین 1390 است. البته فروردین و یا اسفند  ماه برای محاسبات ما، انتخاب خوبی نیست و می‌توان این شاخص‌ها را برای بهمن ماه سال 1389 ملاک عمل قرار داد.

در قسمت شاخص بهای کالاها و خدمات شهری و مثلاً در بهمن 1389 (۱۰۰=۱۳۸۳) و در گروه “تفریح و امور فرهنگی”، این شاخص نسبت به ماه قبل خود، حدود  کم‌تر از دو  درصد رشد داشته که به نسبت سایر اقلام، رقم اندکی است.

این در حالی است که بر اساس شاخص کل بهای کالاهای مصرفی در مناطق شهری ایران، شاهد هستیم که این «شاخص کل» حدود شش درصد افزایش یافته است.

در نماگرهای اقتصادی منتشره‌ی بانک مرکزی هم و بر اساس روند قیمت‌ها، شاخص بهای تفریح و امور فرهنگی در سال‌های متوالی، واجد یکی از  کم‌ترین رشدها در میان سایر شاخص‌های بها بوده است.

حتماً برای همه‌ی ما پیش آمده که به بقالی محل‌مان مراجعه کرده و کالایی را خریده‌ایم. یک ماه بعد برای خریدن همان مقدار کالا هم مجبور به پرداخت وجه بیشتری بوده‌ایم.

این وضعیت از کوچکترین  مایحتاج منزل گرفته تا خورد و خوراک و پوشاک و تفریح و …؛ مصداق داشته و دارد.

اما با این اوصاف و با وجود این حجم از بدیهیات، نمی‌دانم چرا همه ی کاسه و کوزه‌ها بر سر این «کتاب» بیچاره خراب می‌شود. انگار این کتاب است که باید معرف پدیده‌ی «تورم» باشد!

نکته‌ی مهم در قبال این وضعیت، نوع عکس‌العمل دو قشر مردم (یعنی قشر «کتاب‌خوان و دوستدار کتاب» در کنار قشر «بیگانه از کتاب») است.

جماعت «کتاب‌دوست»، محصول موردنظرش را تحت هر قیمتی تهیه می‌کند (همان‌گونه که گوشت و برنج و میوه و … را برای ادامه‌ی حیات خود  به هر قیمتی که باشد به دست می‌آورد). این گروه تورم در قیمت کتاب را به‌مثابه‌ی تورم در قیمت سایر کالاها و ملزومات مورد نیاز خود، می‌پذیرد.

نگاهی به اطراف خود بیندازیم. انصافاً اغلب افرادی که دوری از کتاب را با توسل به گران‌بودن کتاب توجیح  می‌کنند؛ هیچ جایی در گروه «کتاب‌خوان‌ها» ندارند.

دسته‌ی «بیگانه از کتاب»، عمدتاً به زور و اجبار (مثلاً به خاطر مسائل تحصیلی  و یا ژست‌های روشنفکرانه و یا مناسبت‌ها و …) به سمت کتاب می‌روند و چون این اتفاق هم دیر به دیر می‌افتد؛ لذا تورم انباشته‌ای را در قیمت کتاب‌ها ملاحظه می‌کنند.

خلاصه این‌که [کتاب، یک کالای گران نیست].