یادداشت امروز من در روزنامه‌ی آرمان به موضوع این خبر می‌پردازد.
یادداشت را از این‌جا هم می‌توان خواند.
×××××××××××××××××××××××××××××××
این روزها یک خبر مهم در حوزه‌ی صنعت نفت کشورمان در محافل داخلی و بین‌المللی بر سر زبان‌ها افتاده است.
منابع خبری مدعی شده‌اند که آژانس بين‌المللي انرژي طی گزارشی اعلام کرده که توليد نفت عراق در جولاي امسال به روزانه بيش از سه ميليون بشكه رسیده و از این حیث به مقام دوم تولید‌کننده‌ی نفت در اوپک رسیده است.
چند خبرگزاری داخلی ایران هم گزاش دادند که اين رقم 300 هزار بشكه بيشتر از متوسط توليد روزانه نفت عراق در سال 2011 ميلادي است.
فارغ از هر آمار و ارقامی باید اعتراف کرد که ورود به این‌گونه مباحث از نقطه‌نظر رسانه‌ای و همچنین فنی تا حدود زیادی مناقشه‌برانگیز است. در واقع هم‌اکنون هر کشوری می‌تواند ادعای مشابهی را مطرح کرده و دیگران را در جداول تولید و مصرف، در رتبه‌های قبل و بعد از خود جای دهد. متاسفانه تا کنون هیچ نهاد معتبر و جامع‌الاطرافی که آمارهای آن مورد قبول بلاشرط همه‌ی کشورها قرار داشته باشد، وجود ندارد.
در اواسط مهر ماه دو سال قبل بود که همین کشور عراق، با اعلام افزایش ذخایر نفتی خود، با یک پله صعود، ادعا کرد که جایگزین ایران در فهرست دارندگان بزرگترین ذخایر نفتی جهان شده است.
این ادعا بازتاب‌های متفاوتی در پی داشت. مثلاً اداره‌ی اطلاعات انرژی آمریکا، در آمار همان سال خود مدعی شد که ایران بعد از عربستان و کانادا، صاحب بیشترین منابع نفت خام است و کشور عراق بعد از ایران در جایگاه چهارم قرار دارد.
اما سایت رسمی اوپک بر این عقیده بود که عراق همچنان در رتبه‌ی بعد از ایران قرار دارد.
به موضوع این مقاله برگردیم.
همان‌گونه که گفته شد، با وجود اعلام‌نظرهای متفاوتی که برخی کشورها در شاخص‌هایی نظیر «تولید» و «ذخایر» و … ابراز می‌دارند، اما واقعاً از نظر کارشناسی نمی‌توان دلایل متقنی در «رد» یا «قبول» آن ادعاها وارد کرد. در این گونه موارد کارشناسان با توسل به برخی اخبار و گزارش‌های پراکنده و یا اظهارنظرهای مقامات کشورها و همچنین تدقیق در اوضاع و احوال عمومی کشورها؛ می‌توانند در مورد این مسائل به اظهارنظر بپردازند.
اما در خصوص ادعای یادشده ی کشور عراق، چه موضعی باید اتخاذ کرد؟
آمارها می‌گویند که در سال 2009 و به فاصله‌ی اندکی بعد از ایران، کشورهای نیجریه، عراق و امارات متحده عربی با صادرات بیش از ۱٫۹ میلیون بشکه در روز قرار دارند.
حالا ادعا شده که عراق به مرز سه میلیون رسیده است.
اساساً میزان تولیدات عراق در مجموع تولید اوپک محاسبه نمی‌گردد به این صورت که در آمارهای اوپک، در قالب سطر جداگانه‌ای ذکر می‌شود. اما با این وجود مقامات نفتی عراق گفته‌اند که قرار است تا سال پایان دهه‌ی دوم قرن حاضر، میزان تولید خود را به حدود هشت میلیون بشکه در روز برساند (هرچند ناظرین نفتی به این رقم بسیار مشکوک هستند).
اکنون کارشناسان نفتی در برابر این سؤال قرار گرفته‌اند که آیا پیشرفت‌های اخیر عراق را در بخش صنعت نفت، می‌تواند بستری برای صحت ادعای یادشده باشد یا خیر؟
در عین حال در سال 2010 و مطابق گزارش اوپک، تولید نفت ایران در ماه سپتامبر معادل ۳٫۶۵۰ میلیون و در آگوست معادل ۳٫۶۹۴ میلیون بشکه در روز بوده است.
اما باید دقت کرد که در تراز جهانی، اصولاً میزان «صادرات» است که اهمیت دارد و مقوله‌ی «تولید» در درجه‌ی بعدی اهمیت قرار دارد. درست است که اوپک کشورهای خود را بر حسب میزان تولیدشان طبقه‌بندی می‌کند، اما ممکن است به دلایل متعددی، میزان صادرات یک کشور، در تقابل با تولید آن دچار نوسان بشود (نمونه‌ی بارز آن کشور خودمان است که جهت اختصار، از تشریح آن خودداری می‌کنیم).
در نظر بگیرید دو کشور که تولید نزدیک یکدیگر دارند ولی میزان مصارف داخلی‌شان، متفاوت است. بدیهی خواهد بود هر کشوری که مصرف داخلی کم‌تری دارد، امکان حضور پرقدرت‌تری را در عرصه‌های بین‌المللی پیدا می‌کند..
اما با همه‌ی این‌‌ها باید به یک نکته‌ی مهم هم توجه داشت و آن آمارشناسی میزان تولید و صادرات کشورهاست. به طور کلی آمارهای تولید نفت ایران (و هر کشور دیگری) از آن دست آمارهایی است که مقامات کشورها تمایلی به افشای دقیق آن ندارند. در این موارد اصطلاحاً به «آمارهای ثانویه» در مقابل «آمارهای اولیه» اشاره می‌شود.
مثلاً همواره نشریات بین‌المللی و سایت‌های معتبر، آمارهایی در مورد میزان تولید اعضای اوپک منتشر می‌کنند که به آن «آمارهای ثانویه» می‌گویند. همچنین خود سازمان اوپک هم به صورت دوره‌ای آمارهایی را در مورد همان موضوع منتشر می‌کند (آمارهای اولیه)
این آمارها نوعاً متناقض هم هستند؛ چرا که اگر بخواهیم براساس آمار ثانویه عمل کنیم، آن‌گاه بسیاری از اعضای اوپک به تعهدات‌شان پایبند نیستند؛ در صورتی که اوپک در آمارهای خود (که از سوی کشورهای عضو به این سازمان ارائه می‌شود) حکایت از رعایت این اصول و تعهدات دارد. بسیاری از کشورها به این آمارهای ثانویه اعتراض دارند و این آمار را قابل قبول و استناد نمی‌دانند. اما این دلیل نمی‌شود که همه‌ی اخبارها را نادرست فرض کرده و صرفاً آمارهای اوپک را قطعی و صحیح فرض کنم.
یکی از سازمان‌های مهم در حوزه‌ی نفت جهانی، اداره‌ی اطلاعات انرژی آمریکا است. در جدول زیر، مقایسه‌ای بین تولید نفت ایران و عراق از اول سال 2010 تا ماه پنجم سال 2012 صورت گرفته است.
این تصویر به خوبی گواه وضعیت تقابل تولید نفت ایران و عراق است (روی جدول کلیک کنید تا در اندازه‌ی بزرگ‌تر نشان داده شود)
نماینده‌ی عراق در اوپک اظهار داشته که در سال 2012 حدد 1.8 میلیون بشکه به ظرفیت صادراتی این کشور به‌واسطه‌ی دو پایانه‌ی جدید اضافه خواهد شد. این در حالی است که اخیراً وزیر نفت کشورمان بیان داشته‌اند که در صورت برقراری جریان سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت نفت، این امکان وجود دارد که تولید نفت در پایان برنامه‌‌‌ی پنجم توسعه حدود چهار برابر شود (و تولید گاز هم 2.5 برابر) .
با این اوصاف، هنوز نمی‌توان به طور قطع در مورد رد یا قبول این ادعا که کشور عراق به رتبه‌ی دوم تولیدکنندگان اوپک رسیده است، اظهارنظری نمود.
مسلماً در ماه‌های آتی و ارائه‌ی گزارش‌های بیش‌تر در مورد تولید این دو کشور، امکان اظهارنظر قطعی فراهم خواهد آمد.
اما به طور پیش‌فرض و در صورت صحت این ادعا باید مسلماً زنگ خطر بزرگی را فراروی مقامات نفتی کشور به صدا درآورد.